اثرات آلودگی هوا بر انسان عمدتاً بر چشمها و دستگاه تنفسی است. هنگامی که گازهای ناشی از هوا، بخارات، دودهای غلیظ (فیومها)، غبار و غیره منتشر می‌شوند و با اعضای بدن تماس می‌یابند، سوزش چشم و تحریک چشمها، بینی، گلو و شش می‌گردند.
الف) دستگاه تنفسی
دستگاه تنفسی شامل ششها و مجاری تنفسی (مجرای عبور هوا از حفره بینی به ششها) می‌باشد. وظیفه دستگاه تنفسی عبارت است از استنشاق هوا به داخل ریه‌ها، جداکردن ناخالصی‌ها از هوا استنشاق شده به دستگاه گردش خون و خارج کردن گاز دی‌اکسید کربن در خون از طریق حفره بینی است. اگر ذرات معلق توسط انسان استنشاق شود، ممکن است بسته به اندازه آنها در قسمت‌های مختلف دستگاه تنفسی رسوب نمایند. ذرات بزرگتر از 10 میکرون توسط مژه‌های بینی نگهداری می‌شوند و ذرات کمتر از 10 میکرون، ممکن است به مجاری تنفسی فوقانی وارد گردند. مجاری تنفسی فوقانی شامل: حفره، بینی، حلق بینی (فاز و فارنکس)، حنجره و نای می‌باشد. ذرات دارای اندازه‌ی 2 تا 10 میکرون ممکن است به نای وارد گردند. امّا حرکت موجی شکل مژه مخاط از پایین به بالا ذرات را از نای به دهان برمی‌گرداند که در دهان، آنها می‌توانند بلعیده شوند. مجاری تنفسی تحتانی شامل نایژه‌ها، نایژکها، راه‌های هوایی، کیسه‌های هوایی، **** های ریوی می‌باشد. ذرات با اندازه کمتر از 25% تا یک میکرون وارد آلوئل‌های دیده شده و رسوب می‌نمایند که در نتیجه حجم آلوئل را کاهش می‌دهند و بنابراین در اثر به حداقل رساندن تبادل اکسیژن از هوا به خون سبب آسیب به ریه‌ها می‌گردند.
آلاینده | منبع | اثرات |
آلدئید | دود اگزوز | تحریک و سوزش چشم و پوست |
آمونیاک | صنایع شیمیایی | خوردگی غشای مخاطی، آسیب به چشمها و صدمه به پوست |
آرسنیک | کارخانه ذوب فلز | صدمه به پوست |
کادمیوم | صنایع فلزی | مسمومیت حاد و مزمن، صدمه به کلیه |
کلر | صنایع شیمیایی | سوزش چشم و گلو |
کرومیوم | صنایع دباغی و متالوژی | سمی بودن برای بافتهای بدن |
سرب | کارخانه ذوب سرب، آفت‌کشها | رسوب در ریه‌ها، اعصاب |
جیوه | کارخانه ذوب فلز، رنگها | مغز و کلیه |
نیکل | احتراق گازوئیل، دود سیگار و توتون | سرطان ریه و دستگاه تنفسی |
ترکیب منوکسیدکربن با هموگلوبین منجر به تشکیل کربوکسی هموگلبین (COHb) می‌گردد، تمایل هموگلوبین به جذب منوکسیدکربن بیش از 200 برابر تمایل آنها به جذب اکسیژن است. بنابراین منوکسیدکربن به جای اکسیژن در خون جذب خواهد شد. بدین‌ترتیب توانایی هموگلوبین خون را برای حمل اکسیژن به بافتها کاهش می‌دهد و مرگ ناشی از فقدان اکسیژن می‌تواند اتفاق بیفتد. براساس استاندراد کیفیت هوای آزاد، غلظت منوکسیدکربن برای 8 ساعت تماس ppm10 می‌باشد. در غلظت ppm100 اکثر مردم دچار سرگیجه و سردرد می‌گردند. دود سیگار دارای 400 تا ppm450 گاز منوکسیدکربن است. وقتی غلظت CO از 750 تجاوز نماید، مرگ در اثر تماس کوتاه مدت (چند دقیقه) اتفاق می‌افتد. در غلظت 250 تا ppm500 مردم دچار کاهش هوشیاری می‌گردند. معمولاً غلظت CO در خیابان‌های شهری دارای ترافیک 5 تا ppm20 می‌باشد.
پاره‌ای شواهد گواه بر آنست که غلظت CoHb به میزان دو تا پنج درصد تأثیر مخربی بر سلامتی دارد. شواهد مسلمی وجود دارد دال بر آن که اشخاصی که مبتلا به امراض قلبی کرونروآسم هستند مخصوصاً در مقابل CoHb با میزان بیشتر از 5 درصد آسیب‌پذیر می‌باشد.
سطح COHb خون 1% توضیح اثرات |
کمتر از 1 اثر مخصوصی مشاهده نشده |
1 تا 2 اثرات رفتاری کمی مشاهده می‌شود. |
2 تا 5 اثر بر روی سیستم مرکزی عصبی، بینایی، علایم روانی |
بیشتر از 5 اختلال بر روی اندامهای بدن ظاهر می‌گردد. |
10 تا 80 سردرد، خستگی، خواب‌آلودگی، اختلال تنفسی، کوما، مرگ |
5/0+ (غلظت CO در هوا به ppm) × 16/0 = COHb % در خون
تأثیرات Sox بروی انسانها
اثر | غلظت (ppm) |
در غلظت پایین موجب اختلالاتی در انسان می‌شود. حد آستانه برای شناسائی مزه حد آستانه‌ای برای شناسائی بو حد آستانه برای انقباض نایچه‌ها که در نهایت موجب آسیب آنها می‌گردد موجب تحریکات فوری گلو موجب تحریکات چشم موجب سرفه‌های فوری و شدید | 2/0 3/0 5/0 6/1 12-8 10 20 |
ج) کنترل‌زدایی گازوئیل است. (با قیمت افزایش یافته برای مصرف کننده)
Nox : اکسیدهای نیتریک (NO) و دی‌اکسید نیتروژن (2NO) در سلامت انسان سهیم هستند. NO محرک نیست و در غلظت‌های اتمسفری هیچ اثرات زیان‌آور بر سلامت نخواهد داشت. اما وقتی NO تحت عمل اکسیداسیون به 2NO تبدیل می‌گردد به عنوان اکسیدان دارای خطرات بهداشتی است. تمایل هموگلبین به جذب 2NO بیش از 000/300 برابر تمایل آن به جذب اکسیژن است که در نتیجه ظرفیت انتقال اکسیژن خون را کاهش می‌دهد.
اکسیدانها: وقتی غلظت ازن از ppm1/0 تجاوز نماید، سبب تحریک و سوزش چشم می‌گردد. سوزش گلو و بینی در غلظتppm3/0 به مدت بیشتر از 8 ساعت تماس اتفاق می‌افتد. در غلظت‌های 5/1 تا ppm2 و به مدت 2 ساقعت تماس سبب درد سوزشی، سردرد و سرفه می‌گردد. در غلظت‌های ppm10 بیماری شدیدتر اتفاق می‌افتد. مردود فتو شیمیایی شامل آلاینده‌های هوا از قبیل PAN و PBN ، 3O، آلدییدها کتونها و غیره می‌باشد.
1) ذراتی که خود ساکن و بی‌حرکت هستند، در مکانیسم دفاعی مجاری تنفسی دخالت کرده و حرکت و جابه‌جایی ذرات مضر دیگر را کندتر کرده و یا از حرکت آنها جلوگیری می‌کنند. مشاهده عکس‌العمل‌های فیزیولوژیکی در رابطه با این اثر شامل کند کردن حرکت مژکها و جریان حرکت موکوز در انشعبات نایژه‌ها می‌باشد.
الف: هنگامی که مولکول برخورد کرده به صورت فیزیکی جذب سطوح ذره معلق شود که عمل جذب سطحی رخ داده است.ب: جذب شیمیایی هنگامی رخ می‌دهد که عمل جذب توأم با تأثیرات متقابل شیمیایی سطوح ذره معلق و مولکول گاز باشد.
ج: اگر مولکول گازی به ذره‌ی معلق برخورد کرده و در آن حل شود این عمل را جذب گویند.
3) ذرات معلقی که ذاتاً سمی بوده و بنابراین مستقیماً روی بدن اثر سو دارند. چنین ذراتی به ندرت با غلظت بالا در هوا یافت می‌شوند. با این وجود بسیاری از مواد سمی به مقدار جزیی در هوا موجود باشند. بیشتر نگرانی در مورد این مواد مربوط به قابلیت افزایش غلظت تا بیش از حد طبیعی است. حقیقتاً تعداد زیادی از فلزات در بین ذرات موجود در هوا یافت می‌شوند که خود حاصل از احتراق منابع سوختی در دمای بالا، مثل دستگاه‌هایی که از سوخت‌های فسیلی استفاده می‌کنند، گدازه‌های متالوژیکی و کوره‌های بخار، کوره‌های آشغال سوزی و اتومبیل‌ها هستند.
منبع : برگرفته از کتاب آلودگی محیط زیست (هوا-آب-صوت) تالیف دکتر مینو دبیری (استاد دانشگاه شهید بهشتی-شیمی) با اندکی تغییرات
تایپ و انتشار : وبلاگ محیط سبز www.mohitesabs.blogsky.com