حتما شما هم این تقاضای یکسان والدین را شنیده اید که «لطفا زباله را بیرون بگذار» تصمیم اینکه باید با زباله چه کار بکنید، یک مشکل جدید نیست. مردم همیشه با زباله ها مشکل داشته اند. دولت یونان، اولین زباله دانی شهری را بیشتر از ۲۵۰۰ سال قبل افتتاح کرد.
در طی قرون وسطی، ساکنان شهری اروپا، زباله های خود را خارج از خانه و در خیابان می ریختند و نمی دانستند که بسیاری از بیماری ها توسط شرایط آلوده محیط ایجاد می شود. در اواخر سال های ۱۷۰۰ میلادی یک گزارش در انگلستان بیماری ها را به دفع غیر بهداشتی زباله ارتباط داد. زمانی که بهداشت شروع شد، مردم شروع به جمع کردن زباله از خیابان ها و نهرهای عمومی کردند. قبل از سال های ۱۸۰۰ میلادی، اروپایی ها زباله های خود را می سوزاندند و انرژی ناشی از آن را برای تولید الکتریسیته استفاده می کردند. اما موقعیت در این طرف اقیانوس اطلس کمی متفاوت بود، آمریکایی ها زباله های خود را در یک زباله دانی خارج از شهر می ریختند و از یک زباله دانی، تا زمانی که پر شود استفاده می کردند و سپس از مکان دیگری استفاده می کردند.
زمانی که جمعیت آمریکا زیاد شد و مردم از زمین ها برای کشاورزی استفاده کردند، مقدار زباله ها زیاد شد. اما روش خلاص شدن از زباله هنوز پیشرفت نکرده بود و به کار خود(ریختن اشغال در زباله دانی) ادامه می دادند. امروزه حدود ۵۵ درصد زباله های ما خارج از شهر و در محل های دفن زباله بهداشتی دفن می شود. امروزه از پنج روش برای دفع زباله استفاده می شود اما هیچ یک از روش های دفع زباله به تنهایی برای همه شرایط گوناگون مناسب نیستند. انتخاب یک روش خاص بر اثر عوامل محلی مانند هزینه و در دسترس بودن زمین و کارگر تعیین می شود. در مطلب زیر که برگرفته از سایت آفتاب است روش های اصلی دفع زباله همراه با معایبو مزایای آنها آمده است.
۱) تل انبار کردن ( Dumping ) :
در این روش زباله ها در مناطق دارای زمین های پست تل انبار می شوند، بخشی از این کار برای بازیافت زمین است ولی بخش عمده آن به عنوان روشی است برای دفع زباله های خشک. در نتیجه عمل میکروب ها حجم زباله ها به اندازه ای قابل توجه کاهش یافته و زمین از نو برای کشت آماده می شود. نقطه ضعف های تل انبار کردن زباله عبارت است از: زباله در معرض مگس ها و موش ها قرار می گیرد، منبع ایجاد بوهای مزاحم و مناظر ناپسند می شود، زباله های سبک در نتیجه باد به اطراف پراکنده می شود و زه کشی شیرابه تل انبار باعث آلوده کردن آب های سطحی و زیرزمینی می شود. یک کمیته WHO(در سال ۱۹۶۷) تل انبار کردن زباله را به عنوان غیر بهداشتی ترین روشی که موجب خطرهای بهداشت همگانی، مزاحمت و آلودگی شدید محیط زیست می شود، محکوم کرده است. باید تل انبار کردن زباله غیر قانونی اعلام و به جای آن روش های معتبر به کار گرفته شود.
۲) دفن بهداشتی زباله :
در جاهایی که زمین مناسب در دسترس باشد، دفن بهداشتی زباله بهترین روش دفع زباله است. این کار با تل انبار کردن عادی تفاوت دارد، از این قرار; مواد زباله در خندق ها یا جاهای از پیش فراهم شده ریخته، و به اندازه کافی کوبیده و روی آنها در پایان کار روزانه با خاک پوشانیده می شود. اصطلاح دفن بهداشتی تغییر یافته برای کارهایی به کار برده می شود که عمل کوبیدن و پوشانیدن زباله یک یا ۲ بار در هفته انجام می گیرد. این عملیات به ۳ نوع انجام می شود:
الف) روش خندق(Methob Trench):
هر جا که زمین مسطح در دسترس باشد به طور معمول روش خندق انتخاب می شود. برای این کار خندقی دراز(به ژرفای ۲ تا ۳ متر و پهنای ۳ تا ۱۰ متر) کنده می شود(برحسب شرایط محیط) و زباله ها در آن ریخته و کوبیده و با خاک بیرون آورده شده روی آنها پوشانیده می شود. در هر جا که زباله به صورت فشرده در خندق ریخته شود اگر ژرفای آن ۲ متر باشد یک آکر زمین برای هر ۱۰ هزار نفر جمعیت درسال لازم خواهد بود.
ب) روش سطح شیب دار(Methob Rame):
در هر جا که زمین شیب ملایم داشته باشد این روش مناسب است. برای اطمینان از پوشانده شدن زباله ها کمی حفاری هم انجام می شود.
ج) روش تسطیح زمین:
این روش برای پر کردن گودال های زمین، چاله های خاک رس و جای معادن متروک به کار گرفته می شود، زباله ها تا ژرفای ۲ تا ۲/۵ متری انبار، فشرده، و سفت می شوند و به صورت لایه های یک نواخت در می آیند، سطح بیرونی هر لایه با حداقل ۳۰ سانتیمتر گل پوشانده می شود. این کار زباله ها را از دسترسی مگس و جوندگان جلوگیری می کند و مزاحمت ناشی از بو و گرد و غبار را هم فرو می نشاند. عیب این روش آن است که مستلزم خاک اضافی از منابع بیرون از محل است. در زباله های دفن شده دگرگونی های شیمیایی، میکروب شناختی و فیزیکی روی می دهد، گرمای زباله ها در مدت هفت روز تا شصت درجه صد قسمتی افزایش می یابد و همه عوامل بیماری زا را می کشد و فرآیند تجزیه را شتاب می بخشد، سپس ۲ تا ۳ هفته طول می کشد تا خنک شود و به طور عادی تجزیه کامل موادآلی به توده بی ضرر تا شش ماه وقت می گیرد. نباید زباله ها در آب تخلیه شوند زیرا موجب بوهای ناراحت کننده ای می شود که از تجزیه مواد آلی بر می خیزد. روش دفن بهداشتی یا تخلیه کنترل شده با مکانیزاسیون متحول شده است. کارهای مربوط به پخش، مرتب کردن و خاک ریختن روی زباله ها را اینک بولدوزرها انجام می دهند.
۳) سوزاندن زباله :
زباله ها را می توان به وسیله آتش زدن یا سوزاندن دفع بهداشتی کرد. هر جا که زمین مناسب در دسترس نباشد این کار روش انتخابی است. بهتر است زباله های بیمارستانی را که خطرهای ویژه ای دارند با سوزاندن دفع کرد. در چند کشور صنعتی و به خصوص در شهرهای بزرگ که زمین مناسب ندارند زباله از راه سوزاندن دفع می شود ولی در کشورهای رو به پیشرفت مانند هندوستان زباله سوزی روش مقبولی نیست زیرا زباله دارای مقادیری خاکستر است که عمل آتش زدن را دشوار می سازد و لازم است نخست خاک و خاکستر از آن جدا شود که همه اینها نیازمند هزینه سنگین و سرمایه گذاری است که به مشکلات شهرداری در مورد سوزاندن زباله افزوده می شود. گذشته از این سوزاندن زباله در جامعه هایی که نیاز بسیار به کود دارند یک نوع خسارت به جامعه است و از این رو در کشورهای رو به پیشرفت مانند هندوستان سوزاندن زباله کاربرد محدود دارد.
۴) تهیه کود :
تهیه کود روشی مرکب از دفع آش خال شهری و کود انسانی یا لجن است و شامل یک فرآیند طبیعی است که در آن در اثر عمل باکتری ها مواد آلی شکسته شده و یک ماده آلی پوسیده(گیاخاک Humus) و نسبتا پایدار به دست می آید که آن را کمپوست Compost می نامند و برای تقویت خاک ارزش قابل ملاحظه ای دارد. محصولات فرعی آن دی اکسید کربن، آب و گرما است. گرما به هنگام تجزیه ایجاد می شود و به شصت درجه صد قسمتی و بیشتر می رسد و چند روز به درازا می کشد و در این مدت تخم و لارو مگس ها، عوامل بیماری زا و بذر گیاهان را نابود می کند. فرآورده های پایانی یا کمپوست یا عامل زنده بیماری زا ندارد و یا بسیار کم دارد و یک تقویت کننده خوب خاک است که دارای مقادیری کم از مواد اصلی مغذی گیاهان مانند نیترات ها و فسفات ها است. اکنون دو روش برای تهیه کمپوست به کار گرفته می شود که به شرح زیر می باشد:
الف) روش بی هوازی یا فرآیند تخمیرداغ :
در نتیجه پژوهش های انجام شده زیر نظر انجمن کشاورزی هندوستان، در موسسه علوم هندوستان در شهر بنگالور یک دستگاه تهیه کمپوست به طریقه بی هوازی ساخته شده که به نام روش بنگالور(فرآیند تخمیر داغ) معروف است: این روش به عنوان یک روش مطلوب برای دفع زباله و مدفوع شهرها توصیه می شود. برای این کار بسته به مقدار زباله و مدفوع که باید دفع شود گودال هایی به عمق ۹۰ سانتیمتر و پهنای ۱/۵ تا ۲/۵ متر و درازای ۴/۵ تا ۱۰ متر کنده می شود. ژرفای بیش از ۹۰ سانتیمتر توصیه نمی شود چون موجب کندی تجزیه می شود. این گودال ها در فاصله ای که کمتر از ۸۰۰ متر با محدوده شهر نباشد کنده می شود. فرآیند کود کردن در آنها از این قرار است: نخست لایه ای از زباله به کلفتی نزدیک به پانزده سانتیمتر در کف گودال پخش می کنند و روی این لایه به کلفتی پنج سانتیمتر مدفوع می ریزند سپس به تناوب لایه هایی به کلفتی پانزده سانتیمتر زباله و پنج سانتیمتر کود انسانی می افزایند تا به سطحی سی سانتیمتر بالاتر از سطح زمین برسد. باید لایه بالایی به کلفتی حداقل ۲۵ سانتیمتر از زباله باشد. سپس خاک کنده شده را برروی زباله بالایی می ریزند و آن را می پوشانند. در صورتی که کار به درستی انجام شود به هنگام راه رفتن انسان بر بالای توده کمپوست نباید پای او فرو برود. در نتیجه عمل باکتری ها در مدت هفت روز گرمای قابل ملاحظه(بیش از ۶۰ درجه ۱۰۰ قسمتی) در توده کمپوست ایجاد می شود. این گرمای شدید که ۲ تا ۳ هفته ادامه می یابد موجب تجزیه زباله و مدفوع می شود و همه خرده زیست مندهای بیماری زا و انگلی را نابود می کند. در پایان چهار تا شش ماه، کار تجزیه مدفوع و زباله تکمیل شده و کود حاصله ماده ای است کاملا تجزیه شده، و بدون بو و بی ضرر که ارزش کودی آن بسیار و برای به کار بردن روی زمین آماده است. کمیته بهداشت محیط زیست(در سال ۱۹۴۹) روش تهیه کود را برای شهرداری هایی که بیش از ۱۰۰ هزار نفر جمعیت دارند توصیه نمی کند. شهرداری های بزرگ تر باید برای حمل فضولات انسانی، گنداب رو زیرزمینی بسازند.
ب) کودسازی به روش مکانیکی :
روش دیگر ساختن کود که به روش مکانیکی شناخته می شود، پذیرفتنی و مقبول شده است. در این روش به وسیله فرآیند کردن مواد خام و تبدیل آنها به فرآورده نهایی کود در واقع به مقیاس گسترده ساخته می شود. نخست زباله از مواد خطرناک مانند استخوان، فلز، شیشه، کهنه پاره و موادی که احتمالا با عملیات خرد کردن تداخل می کنند، پاک می شود. سپس به وسیله یک دستگاه خردکننده، خرد می شوند تا اندازه اجزا» آن به کمتر از ۲ اینچ کاهش یابد. زباله خرده شده سپس با هرز آب، لجن یا مدفوع در یک دستگاه هم زن، مخلوط و روی هم جمع می شود. عواملی که باید در این عملیات کنترل شوند عبارتند از: نسبت کربن به ازت، گرما، رطوبت، pH و هوادهی. همه عملیات فراهم کردن کود در مدت ۴ تا ۶ هفته کامل می شود. این روش تهیه کود در کشورهایی مانند آلمان، سوئیس و هلند متداول است.
۵) چاله های کود :
در مناطق روستایی کشورهای رو به پیشرفت دستگاهی برای گرد آوری و دفع زباله در کار نیست و زباله ها در پیرامون خانه ها پراکنده و موجب آلودگی شدید خاک می شوند. این مشکل را می توان با حفر چاله های کود برای هر یک از خانوارها حل کرد. پس مانده های خوراک، کود دام ها، برگ درختان و نی و حصیر را باید در این چاله ها ریخت و در پایان روز روی آنها خاک اضافه کرد. از این چاله ها ۲ عدد لازم است که پس از پر شدن و بستن سر یکی از آنها آن دیگری به کار گرفته شود. در مدت ۵ تا ۶ ماه زباله در چاله تبدیل به کود می شود و می توان آن را به مزرعه برد. در جوامع روستایی این روش دفع زباله کارساز و نسبتا ساده است.
۶) دفن کردن :
این روش برای اردوگاه های کوچک مناسب است. گودالی به پهنای ۱/۵ متر و ژرفای ۲ متر کنده می شود و در پایان هر روز روی زباله ها را با ۲۰ تا ۳۰ سانتیمتر خاک می پوشانند. هنگامی که سطح پر شده گودال نزدیک به ۴۰ سانتیمتری زمین رسد که آن را با خاک پر و فشرده می کنند، و گودال تازه ای می کنند، پس از ۴ تا ۶ ماه می توان کود را از گودال بیرون آورده و در مزرعه به کار برد. اگر به ازا» هر ۲۰۰ نفر یک متر درازا برای گودال در نظر گرفته شود، پس از یک هفته پر خواهد شد.
منبع : روزنامه ابتکار
گردآوری و بازنشر » caspian98.com